Archiwum

Niniejszy artykuł poświęcony jest badaniu jednostek wartościujących języka rosyjskiego, wyrażających czuły stosunek, a także ich opisowi leksykograficznemu. Wspomniana grupa wyrazów nie doczekała się należytego opisu w literaturze naukowej w porównaniu do słownictwa nominatywno-wartościującego z przyrostkami deminutywnymi i spieszczającymi. Szczególną uwagę zwrócono na przynależność tematyczną jako czynnika określającego stopień oceny emocjonalnej, wyróżniono leksykalno-tematyczne grupy: cenny, boskość, światło, słodycz, określających wyraz czułości za pomocą nazw metaforycznych, wyróżniono tradycyjne sposoby wyrażania czułości wobec dzieci, kobiet i ludzi bliskich. Rozważono przypadki aktualizacji, transpozycji i sensybilizacji semantyki oceny. Wnioski z niniejszego artykułu można wykorzystać w opisie leksykograficznym słownictwa rosyjskiego oraz w praktyce nauczania języka rosyjskiego jako obcego.

Słowa kluczowe: semantyka, znaczenie rzeczowe, przypisanie tematyczne, słownictwo, język rosyjski

Wpływ pandemii na polską, bułgarską i czeską leksykologię w roku 2020 i na

początku 2021

Przedmiotem uwagi są szybko następujące, podczas pandemii, konsekwencje językowe – leksykalne (nowe słowa, zwielokrotniona częstotliwość użycia istniejących słów) i komunikacyjne, stanowiące dla językoznawców ciekawą podstawę badań współczesnych języków, z których trzy: polski, bułgarski, czeski stały się fundamentem analizy i badań frekwencyjnych. Mimo, że omawiane procesy językowe mają charakter globalny, to tendencje leksykalne w poszczególnych językach, jak i funkcje mowy, realizowane są w różny sposób, z heterogenicznym natężeniem, dlatego warto przyjrzeć im się bliżej.

Prezentowany  w artykule materiał został wyekscerpowany z dostępnych w sieci i na bieżąco notujących jednostki języka źródeł. Były nimi korpusy językowe: Narodowy korpus języka polskiego, Bułgarski narodowy korpus, Czeski narodowy korpus, autorski Polsko-bułgarsko-rosyjski  korpus równoległy, którego autorka artykułu jest współautorką i przeglądarki typu: frazeo.pl czy slowanaczasie oraz słowniki elektroniczne, np.: miejski.pl. Pomocne stały się polskie, bułgarskie i czeskie programy publicystyczne i informacyjne, a także najmłodsza, choć nieliczna, literatura naukowa.

Słowa klucze: pandemia, leksykologia, słowo roku, neologizmy, teorie spiskowe, częstotliwość użycia, rok 2020, język polski, język bułgarski, język czeski.

Podczas pandemii koronawirusa w językach narodowych pojawiły się innowacje językowe, ale wiele słów już istniejących również wykorzystano do opisania nowej „koronawirusowej” rzeczywistości.

Celem badań jest analiza zastosowania metafory kognitywnej KORONAWIRUS to WOJNA w rosyjskim dyskursie medialnym. Na przykładzie wybranych tekstów internetowych wyróżniono specyficzną leksykę, która pozwala opisać walkę z pandemią w terminach wojennych.

Z przeprowadzonej analizy wyłaniają się dwa główne wnioski. W tekstach występują leksemy bazowe, które pozwalają uaktywnić zbiorowe wzorce myślenia o pandemii w kategoriach wojny. Ponadto w analizowanych tekstach można zaobserwować zawężenie lub rozszerzenie znaczenia słów kluczowych okresu pandemii. Markery leksykalne wskazujące źródłową domenę WOJNA są stosowane niezależnie od wielkości terytorium – może to być świat, kraj, miasto, szpital, mieszkanie, w którym ludzie chronią siebie i innych przed koronawirusem.

Można stwierdzić, że metafora militarna jest skuteczna w opisywaniu sytuacji kryzysowych, takich jak pandemia koronawirusa. Wykorzystanie tego typu metafor w tekstach medialnych pomaga opanować zagrożenie, wyjaśnić, co się dzieje, a także wpłynąć na zachowanie ludzi, nakierowując ich myślenie do konkretnej domeny.

Słowa kluczowe: koronawirus, leksyka wojenna, metafora militarna, domena kognitywna, dyskurs medialny.

Artykuł przedstawia gwarę miejską w kontekście determinanta tożsamości regionalnej. Autorka analizuje definicje gwary i wskazuje na zmieniający się odbiór tego pojęcia, jak i jego charakter i obecną rolę. Omówiona jest także tożsamość regionalna i jej korelacja z gwarą. Niniejsze rozważania eksplikowane są na przykładzie współczesnej gwary miejskiej Poznania, która mimo coraz mniejszej ilości czynnych użytkowników, wykazuje wzrost popularności i chęć kultywowania w formach, które pozwalają postrzegać ten język w aspektach tożsamości regionalnej. Gwara poznańska analizowana jest w kontekście historycznym, wskazując na istotny wpływ języka niemieckiego oraz przemian gospodarczo-społecznych miasta na kształtowanie się języka mieszkańców Poznania. Artykuł rozpatruje gwarę miejską także we współczesnym ujęciu, omawiając jej występowanie w radiu, tekstach i książkach.

Słowa kluczowe: gwara miejska, Poznań, gwara poznańska, tożsamość regionalna, gwara w radiu, gwara w tekstach i książkach                                                                                                                                                                   

Artykuł jest poświęcony konfrontacji wczesnych prac Z. Klemensiewicza (przeważnie, „Składnia opisowa współczesnej polszczyzny kulturalnej“ (1937)), i N. Chomskiego (przeważnie „Syntactic Structures“ (1957)). Autorzy tych dzieł, wywodzą się z różnych nurtów lingwistycznych – pierwszy z lingwistyki strukturalnej, drugi z lingwistyki generatywnej. Mimo to w ich ideach da się zauważyć istotne zbieżności, i chociaż nie ma podstaw, by uważać dzieła Klemensiewicza za bezpośrednią inspiracją dla Chomskiego, wygląda jednak na całkiem uzasadnione twierdzenie, że różne szkoły myśli lingwistycznej nieraz były dosłownie o krok od zapoczątkowania paradygmatu generatywnego.

Słowa kluczowe: studia nad polszczyzną, lingwistyka generatywna, N. Chomsky, Z. Klemensiewicz, lingwistyka strukturalna.

W artykule przedstawiono model struktury tematycznej "języka wrogości" jako formy intolerancyjnego dyskursu na temat wrażliwych grup społecznych wyróżnianych na podstawie cech wrodzonych lub niezmiennych. Rozważono są cztery ogólne kategorie tematyczne: "Ocena intuicyjna", "Charakterystyka grupy społecznej jako takiej", "Dopasowanie grupy społecznej do innych grup" oraz "Pozycja grupy społecznej w społeczności dyskursywnej". Podano przykłady werbalizacji tematów i podtematów retoryki homofobicznej, seksistowskiej i ksenofobicznej w komentarzach białoruskich internautów w latach 2015-2019.

Słowa kluczowe: dyskurs nietolerancji, dyskurs wrogości, “język wrogości"; genderowo uwarunkowany "język wrogości", seksistowski "język wrogości", ksenofobiczny "język wrogości", "język wrogości" ze względu na orientację seksualną, dyskurs internetowy, komentarz internetowy, temat.

Autorka artykułu skupia się na dwóch technikach tłumaczenia audiowizualnego – na dubbingu i filmie z lektorem. Celem pracy jest obalenie mitu o absolutnej nieprzekładalności kulturowej, zaś badaniem zostały poddane fragmenty filmów o super bohaterach. Tłumacz audiowizualny musi stawić czoło wielu wyzwaniom, jednakże strategie stosowane do przekładów tekstów nacechowanych kulturowo są pomocne, a wręcz niezbędne w procesie przekładu. Jedną z takich strategii jest adaptacja, która jest efektywna i przyczynia się do pozytywnego odbioru filmu przez widza docelowego. Właściwa interpretacja fragmentów kulturowych warunkuje przystępność języka i może przyczynić się do wzmocnienia efektu humorystycznego w Polskiej wersji językowej. Analizowane przykłady pokazują, że tłumacze wykazali się kreatywnością a ich wybory translatorskie nierzadko były zaskakujące, co zostało docenione przez odbiorców.

Słowa kluczowe: nieprzekładalność, kultura źródłowa, kultura docelowa, przekład audiowizualny, adaptacja   

Niniejszy artykuł przedstawia mediolingwistyczną analizę gier komputerowych, która w sposób szczególny skoncentrowała się na kategorii hipertekstualności. Korpus badawczy stanowią gry komputerowe różnego rodzaju, aby jak najlepiej przedstawić ich medialnie uwarunkowaną heterogeniczność. Udzielona zostanie odpowiedź na pytanie, czy spełniają one kryteria hipertekstualności i, jeśli tak, czy jest to hipertekstualność pełna, czy też częściowa, tj. czy gra komputerowa stanowi jeden hipertekst jako całość, czy też jest ona tworem złożonym z jednego lub wielu hipertekstów i ewentualnych innych elementów. W ramach analizy zostanie również zweryfikowane, czy gry komputerowe wykazują cechy specyficzne, wyróżniające je od najbardziej popularnej formy hipertekstu, czyli tekstów będących częścią WWW.

Słowa kluczowe: medialność, hipertekst, gra komputerowa, tekstualność

W artykule omówiono stosunek aforyzmów i innych małych form tekstowych  na materiale literackim i folklorystycznym w języku białoruskim, rosyjskim, polskim i angielskim. Określono miejsce aforyzmów w ogólnych klasyfikacjach małych form tekstowych, wzajemnych relacji aforyzmów i powiedzeń literackich, przysłów, tekstów jednozdaniowych, fraz stereotypowych, narodowych odmian dzieł literackich i małych gatunków folklorystycznych. Aforyzmy są przeciwstawiane wszelkim innym małym formom tekstowym jako szczególny rodzaj jednostek frazowych w oparciu o ich dwie cechy obligatoryjne – uogólnienie treści i autonomię dyskursywną.

Słowa kluczowe: aforyzm, tekst, literatura, folklor, małe gatunki, język białoruski, język rosyjski, język polski, język angielski

Określono główne kierunki badań narodowo-kulturowej swoistości przysłów w języku białoruskim w okresie od końca XIX do początku XXI wieku. Badania etymologiczne mają na celu identyfikację właściwych białoruskich przysłów, odzwierciedlających narodowo-kulturową specyfikę języka białoruskiego jako całościowych znaków językowych. Większość etymologii białoruskich przysłów nie zawsze jest dokładna, ponieważ przeważnie ignorują one obcy materiał przysłowiowy. Badania etnolingwistyczne białoruskich przysłów dotyczące  metodologii i wyników są nadal ściśle związane z badaniami realiów etnograficznych w paremiach jako gatunku ustnej sztuki ludowej, dlatego częściej postrzegane są w sferze folklorystyki niż językoznawstwa. Lingwokulturowe badania białoruskich przysłów są nieliczne i często nie są oddzielane od analizy narodowego obrazu świata w białoruskich frazeologizmach. Lingwokrajoznawczy opis specyfiki narodowo-kulturowej przysłów białoruskich opiera się na wynikach badań etymologicznych, etnolingwistycznych i językowo-kulturowych, dlatego automatycznie przejmuje wszelkie ich niedoskonałości. Wszystkie rozpatrzone badania są realizowane na materiale przysłowiowym o różnej objętości i właściwościach jakościowych, mają różny stopień reprezentatywności i charakteryzują się różną skutecznością. Niemniej jednak treść istniejących wieloaspektowych badań białoruskich przysłów pozwala na opracowanie metodologii określania narodowo-kulturowej specyfiki przysłowiowego zasobu języka białoruskiego. Rozważono najnowsze próby i perspektywy opisu językowo-kulturowej oryginalności białoruskich przysłów.

Słowa kluczowe: język białoruski, paremiologia, przysłowie, specyfika narodowa, etymologia, etnolingwistyka, lingwokulturologia, lingwokrajoznawstwo

Artykuł poświęcony jest porównaniu przysłów w trzech językach (rosyjskim, serbskim i chińskim) w oparciu o wielojęzyczny słownik M. Yu Kotova „Rosyjsko-słowiański słownik przysłów z angielskimi odpowiednikami”. W toku analizy porównywane są językowe obrazy świata trzech narodów. Obiektem badań jest przysłowie jako zjawisko ligwokulturowe, przedmiotem zaś przysłowia o losie w języku rosyjskim, serbskim i chińskim. Badanie ujawnia wspólne cechy rosyjskich, serbskich i chińskich przysłów o losie (grupa tematyczna „Przeznaczenie”), a także wskazuje na ich różnice. W pracy podano definicję przysłowia traktowanego jako przedmiot badań w trzech językach; porównuje się trójjęzyczne przysłowia o losie w paralelach, a także bada pełne paralele przysłowiowe, paralele przysłowiowe z inną formą wewnętrzną (analogią) oraz lakuny.

Słowa kluczowe: przysłowie, paremiologia, grupa tematyczna, los, rosyjski, serbski, chiński

Artykuł porusza zagadnienie metafor konceptualnych jako podstawowego narzędzia ludzkiego poznania i konceptualizacji pojęć abstrakcyjnych. Opisuje sposób ich tworzenia oraz funkcjonowania w języku potocznym. Tekst zwraca uwagę na rolę związków frazeologicznych jako językowych sposobów realizacji metafor poznawczych. Analizie poddano wybrane związki frazeologiczne odnoszące się do sfery ludzkiego umysłu.

Słowa klucze: językoznawstwo kognitywne, metafory konceptualne, frazeologia, ludzkie poznanie, niemiecki

W artykule omówiono niektóre grupy leksykalno-tematyczne słowiańskich trwałych wyrażeń porównawczych, zawierających nazwy wyrobów piekarniczych. Analiza została przeprowadzana z pozycji modelowania strukturalno-semantycznego, co pozwoliło  zidentyfikować uniwersalność lub narodową specyfikę obrazu porównawczego. W niektórych przypadkach przytaczany jest materiał niesłowiański.

Słowa kluczowe: języki słowiańskie, frazeologia, trwałe wyrażenia porównawcze, modelowanie strukturalno-semantyczne, semantyka, motywacja, wyroby piekarnicze

Czas jest kategorią abstrakcyjną, ale ściśle związaną z człowiekiem. Postrzeganie czasu może się różnić w zależności od środowiska językowego, społecznego i kulturowego. Dlatego tak ważne jest zwrócenie szczególnej uwagi na różnorodność percepcji czasu podczas nauki języka obcego. W niniejszym artykule badamy elementy deiktyczne ze znaczeniem czasu w dyskursie rosyjskich pism artystycznych i publicystycznych. Materiałem badawczym były teksty publikowane w czasopismach „Nowy Mir” na przełomie XX i XXI wieku. W ujęciu kognitywnym tekst jest dyskursem, a czas jest jednym z kluczowych pojęć tego dyskursu. W miarę rozwoju dyskursu powstaje kilka ośrodków deiktycznych, a wyrazy nieposiadające semu temporalnego stają się drugorzędnymi elementami deiktycznymi. Otrzymane wyniki mogą być wykorzystane w nauczaniu języka rosyjskiego jako obcego, w szczególności w nauczaniu czytania na poziomie zaawansowanym nauki języka rosyjskiego jako obcego, a także na zajęciach z przekładoznawstwa lub interpretacji historycznej tekstu.

Słowa kluczowe: językoznawstwo kognitywne, dyskurs, deixis temporalny, deixis wtórny, deixis dyskursywny

Proponowany artykuł poświęcony jest analizie jednej z małych form folkloru - anegdoty, a dokładniej - etnoanekdoty jako sposobu odzwierciedlenia narodowej specyfiki, narodowego kolorytu, formy wyrażenia najbardziej charakterystycznych cech mentalności i stylu życia określonego ludu, nacji, grupy społecznej.

Osobliwością anegdoty jako specjalnego gatunku ustnej sztuki ludowej lub małej formy narracyjnej jest to, że w dość krótkim tekście gromadzi się minimalna objętość, ale wystarczająca do osiągnięcia wymaganego efektu komicznego; ekstralingwistyczna informacja, która wywołuje nie tylko określoną reakcję (z reguły śmiech), ale także odzwierciedla realia prototypowe, stereotypowe wyobrażenia o innym narodzie (resp. autostereotypy, czyli wyobrażenia ludzi o sobie samych).

Na przykładzie najbardziej typowych i rozpowszechnionych na słowiańskich  Bałkanach tekstów anegdot przedstawiono najbardziej typowe, charakterystyczne dla przedstawicieli tzw. "serbochorwackiego kontinuum językowego", narodowo-specyficzne cechy, odzwierciedlone w tego rodzaju etnoanegdotach, których dodatkową cechą jest to, że często narodowe (auto)stereotypy są połączone w wspólnym obrazie (obrazach) – bohatera (lub bohaterów), najbardziej wyraziście i w całości skupiających i reprezentujących główne stereotypy charakterystyczne dla danego narodu. Przeprowadzona analiza pozwala wnioskować, że etnoanekdota, jako szczególna odmiana tematyczna anegdoty, zawiera między innymi ważne informacje ekstralingwistyczne i może stać się obiektywnym źródłem etnolingwistycznej i kulturoznawczej charakterystyki danego kraju i zamieszkujących go mieszkańców.

Słowa kluczowe: anegdota, stereotypy narodowe, obraz świata, Serbowie, Chorwaci, Bośniacy, Czarnogórcy, obraz, symbol, charakter narodowy

Images of national characters and humorous characters of the Balkan peoples of South Slavia through the prism of their stereotypical reflection in modern anecdotes

Niniejszy artykuł stanowi zarys socjolingwistycznych, kulturowych i językowych uwarunkowań, które wpływają na potocyzację i inwektywizację współczesnej polszczyzny. Jako materiał analityczny przedstawiono w nim wybrane hasła protestowe ze Strajku Kobiet 2020. Rozpatrzono 37 haseł protestowych o wydźwięku inwektywnym odnoszących się znaczeniowo do konkretnych osób i organizacji. Do przeprowadzenia analizy zastosowano metodę pól semantycznych. Na podstawie konotowanych przez znaczenie cech analizowanych wyrażeń, wyróżniono 13 mikropól semantycznych. Badany materiał przeanalizowano także pod kątem funkcji wykładników pełnionej przez wybrane hasła funkcji ludycznej.

Słowa kluczowe: inwektywy, hasła protestowe, Strajk Kobiet, językowy obraz świata, pola semantyczne

Celem niniejszego artykuły była prezentacja możliwości włączania uczniów dyslektycznych do procesu kształcenia w szkołach głównego nurtu. Tekst stanowi przegląd zestawu zasad pozwalających na lepsze funkcjonowanie dyslektyków w systemie szkolnictwa. Chciałam również pokazać całościowy obraz współpracy pomiędzy specjalistami szkolnymi, nauczycielami a rodzicami uczniów dyslektycznych.

Słowa kluczowe: dysleksja, włączanie, uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, język angielski jako język obcy, język angielski jako drugi język, język angielski jako język dodatkowy

Artykuł opisuje podejście do dwujęzyczności i sposobu jej nauczania na przykładzie emiratu Abu Dhabi w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Praca ta przedstawia zarówno zarys pedagogiczny, aczkolwiek głównie skupia się na kontekście społeczno kulturowym. Porusza ważny problem możliwości utraty dziedzictwa  kulturowego podczas dwujęzycznego programu nauczania i w jaki sposób rząd i ministerstwo edukacji chroni swój naród przed tym zagrożeniem. Kolejno omawia podstawy prawne sektora edukacyjnego w Abu Dhabi i Zjednoczonych Emiratach.

Słowa kluczowe: edukacja dwujęzyczna, program nauczania, podejście kulturowe, ZEA, szkoły

Historia języka ukraińskiego w artykule jest rozpatrywana z punktu widzenia planowania językowego – koncepcje H. Klossa, J. Fishmana oraz W. Crofta. Procesy ausbauzacji i einbauzacji, szczegóły regionalne całego kontinuum dialektalnego zostały opisane z uwzględnieniem wpływów języków: rosyjskiego, polskiego, węgierskiego i rumuńskiego. 

Słowa kluczowe: ausbau, abstand, einbau, język ukraiński, język „rusiński”

Artykuł poświęcony jest omówieniu sufiksalnych apelatywnych rzeczowników deminutywnych nazywających osoby, występujących w formułach etykietalnych rosyjskiej korespondencji prywatnej pochodzącej z okresu XVII-pocz. XVIII wieku. Zaprezentowana została definicja zdrobnień, ze szczególnym zwróceniem uwagi na modyfikację znaczenia derywatów przez wyodrębniane w ich strukturze sufiksy. Deminutiva, pozbawione często znaczenia małości wyróżniają się odcieniem ekspresyjności przy jednoczesnym posiadaniu znaczenia pieszczotliwego bądź pogardliwego. Nazwy hipokorystyczne z zasady określały odbiorcę i członków jego rodziny a pogardliwe samego nadawcę i jego bliskich. Formalnymi wykładnikami rzeczowników deminutywnych były przede wszystkim przyrostki -ка/-ко, -ок/-ек, -ишка/-ишко, -ушка/-ушко, -ошка, -онка, -ец, -ица. Wyjątkowo interesująco przedstawia się historia rodzaju derywatów z sufiksem -ишк-.

Słowa kluczowe: deminutivum, hipokoristicum, sufiks, derywat, rzeczownik apelatywny, etykieta epistolarna, korespondencja prywatna

Rękopis Gall. Fol. 220 jest zbiorem przepisów kulinarnych, przechowywanym obecnie w kolekcji berlińskiej w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Jest to anonimowa księga pochodząca z szesnastego wieku, napisana w języku francuskim. Znajdujemy w niej przepisy na wiele dań popularnych już w Średniowieczu, jednak możemy również zauważyć dania charakterystyczne dla epoki Renesansu. Po analizie terminologii kulinarnej obecnej w manuskrypcie należy zwrócić uwagę na obecność germanizmów. W niniejszym artykule zamierzamy przedstawić terminy kucharskie pochodzenia germańskiego i wyjaśnić, dlaczego słowa pojawiają się w tego typu zbiorze, mającym charakter książki użytkowej.

Słowa kluczowe: rękopisy, XVI wiek, kolekcja berlińska, terminologia kulinarna, kuchnia francuska